Farida Maqam, Irak

Een beeld blijft me bij: een zomeravond ergens in Holland aan het eind van de jaren negentig. Farida, een indrukwekkende, bijzonder gastvrije vrouw, neemt plaats op het bed die het grootste deel van de kleine caravan in beslag neemt, die het tijdelijke huis vormt sinds haar echtgenoot Mohammad Gomar hun thuisland ontvluchtte. Mohammad speelt de joze, een typisch Iraaks instrument dat een geraffineerd, scherp geluid voortbrengt en de bevriende muzikant Wissam Ibrahim speelt zachtjes een gehamerd hakkebord, de santur. Plotseling begint Farida aan een lied, waarvan de tekst verhaalt over haar thuis en het gemis van geliefden, over Bagdad. Ik luister ernaar zonder te ademen, ook zonder het te begrijpen, maar ik voel de emotie die gezongen wordt in ieder woord. Ik zie de tranen rollen uit Farida's ogen en kan me geen ander moment herinneren waarop muziek me zo diep raakte dan dat moment.
BIOGRAFIE

Een beeld blijft me bij: een zomeravond ergens in Holland aan het eind van de jaren negentig. Farida, een indrukwekkende, bijzonder gastvrije vrouw, neemt plaats op het bed die het grootste deel van de kleine caravan in beslag neemt, die het tijdelijke huis vormt sinds haar echtgenoot Mohammad Gomar hun thuisland ontvluchtte. Mohammad speelt de joze, een typisch Iraaks instrument dat een geraffineerd, scherp geluid voortbrengt en de bevriende muzikant Wissam Ibrahim speelt zachtjes een gehamerd hakkebord, de santur. Plotseling begint Farida aan een lied, waarvan de tekst verhaalt over haar thuis en het gemis van geliefden, over Bagdad. Ik luister ernaar zonder te ademen, ook zonder het te begrijpen, maar ik voel de emotie die gezongen wordt in ieder woord. Ik zie de tranen rollen uit Farida's ogen en kan me geen ander moment herinneren waarop muziek me zo diep raakte dan dat moment. Dan houdt het lied ineens op, de muziek stopt en Farida veegt haar tranen weg en begint de tafel leeg te ruimen. Aan de buitenkant is er niets veranderd: de televisie staat aan en je hoort buiten het fluiten van de vogels. Gedurende een kort moment was ik getuige van een optreden zo vol van bezieling, door een artiest waarvan er maar weinige zijn en die geen gimmicks en geen chique omgeving nodig heeft, niet eens een publiek dat haar muziek begrijpt en waardeert.

De avond was ook zo speciaal vanwege een andere reden. Hoe bescheiden de omgeving ook was, die nacht hadden Farida, Mohammad, Wissam en ikzelf de eerste CD van Farida in onze handen en we voelden allemaal dat het de eerste stap was naar iets groters, met een geweldige toekomst. Het album, kort daarvoor opgenomen in Irak, bevatte vier glorieuze interpretaties van klassieke maqams uit Bagdad, gebracht op de traditionele manier in al hun pracht en schoonheid.

Een paar maanden ervoor had ik Farida voor het eerst gezien tijdens een concert in het KIT in Amsterdam. Het was tevens mijn eerste ontmoeting met Iraakse muziek. Mensen hadden me verzekerd dat ik de kans om getuige te zijn van een klassiek Iraaks concert, niet voorbij moest laten gaan. In eerste instantie was ik daar niet zo zeker van, maar dezelfde mensen vertelden me echter dat die avond iets heel speciaals ging gebeuren, dus ik ging.
Ik wist bijna niets over Irak. De enige associatie die ik had, waren beelden van olie, dictators en de bombardementen met chemische wapens op Koerdische steden. Niets van dit alles had te maken met muziek of kunst. Stiekem verwachtte ik eigenlijk een groep Bedoeïenen in traditionele jurken die een onstuimig lied lanceerden, lof verkondigend over hun kamelen of de woestijn. Ik herinner me de verrassing die ik voelde toen de muzikanten het podium opkwamen: goed geklede en elegante mannen begonnen een complex en verfijnd muziekstuk e spelen en behandelden hun instrumenten met waardigheid en gemak. Dit was geen primitieve kunst, maar een traditie die gelijk was aan ieder andere klassieke muziek, waar ook ter wereld. De muzikanten speelden bijna een uur, verlieten het podium en na een korte pauze verscheen Farida. Haar indrukwekkende figuur, gekleed in een kleurrijke jurk, trok onmiddellijk de aandacht, bijna zonder te bewegen, veilig voor elegante ingehouden bewegingen van haar handen die een aantal diepgewortelde emoties toevoegden aan de woorden die ze zong. Ze hypnotiseerde ons en bracht haar publiek ver weg op de golven van de poëzie. Het was inderdaad iets heel speciaals.

Vanaf het begin was het duidelijk dat Farida Mohammad Ali voorbestemd was voor iets opmerkelijks. Haar naam in het Arabisch betekent per slot van rekening 'the special one'. Ze werd in 1963 geboren in een van de heilige steden van Shia Islam, de Iraakse stad Kerbala, van een moeder uit Azerbeidjaan en een Iraakse vader, beiden grote liefhebbers van muziek en kunst. Vanaf haar vroegste jeugd, werd Farida omringd door het geluid van cassettebandjes en platen met Iraakse klassieke muziek, maqams, Perzische muziek en Iraakse folk liedjes. Gedurende haar eerste jaren op school, bleek Farida heel goed te kunnen zingen, dansen en poëzie te kunnen voordragen. Haar talent werd al snel opgemerkt door de officials van de Iraakse televisie, er werd haar een rol aangeboden in een kinderserie en ze werd een bekende zangeres van kinderliedjes. Op de leeftijd van 14 was ze er van overtuigd dat zingen haar enige passie was en vanaf dat moment kwam de rest op de tweede plaats.

Toen op zestienjarige leeftijd haar schooltijd erop zat (1979), stelde de bekende ud-speler Ali Al-Imam stelde haar voor aan de nu wereldberoemde Munir Bashir, die het Iraqi Heritage Ensemble leidde op het Conservatorium van Bagdad op dat moment. Bashir was op zoek naar een mooie vrouwelijke stem voor de interpretatie van maqam, wat werd beschouwd als de moeilijkste, meeste prestigieuze vorm van vocale muziek in Irak. Onder de indruk van Farida's stem, bood hij haar een positie aan in het ensemble. Het bleek dat Farida's stem, krachtig en relatief laag, erg goed paste bij het zingen van maqams, die voorheen werden beschouwd als het absolute domein van mannelijke artiesten. Farida's optredens kregen het voor elkaar om zelfs de meest kritische mensen te overtuigen. In die tijd was zij de enige vrouw die op professioneel niveau maqams vertolkte.

Na Farida's concert in Amsterdam, verkocht de band cassettebandjes, die van zulke slechte technische kwaliteit waren dat je er bijna niet naar kon luisteren. Het klonk als een originele opname, die al verscheidene malen was gekopieerd en het resultaat was dan ook iets dat npg maar een schaduw was van Farida's echte kunst. Dit was niet te tolereren. Farida verdiende een CD release, die haar magnifieke stem zou presenteren op een waardige manier. Neil van der Linden, die Farida en haar muzikanten had uitgenodigd om naar Nederland te komen, vertelde me dat de groep wel degelijk een CD had opgenomen in Irak en nu probeerden deze uit te laten brengen. Een ontmoeting werd georganiseerd en een tijdje later zat ik tegenover Farida en haar echtgenooot Mohammad Gomar in de onwaarschijnlijke omgeving van de Burger King op het station van Den Haag. Sinds het concert in Amsterdam had de dagelijkse realiteit van het Irak onder Saddam Hussein zijn tol ge?ist en vanwege vele redenen hadden Farida en haar muzikanten besloten niet meer terug te keren naar hun thuisland. Den Haag was hun tijdelijke thuis en ze stonden plotseling aan het begin van een onzekere toekomst.

Mohammad gaf me een DAT-cassette met vier maqams. Terwijl ik het aan het luisteren was, ontdekte ik dezelfde magie die ik voelde gedurende het concert. De kwaliteit van deze opname was veel beter dan het vervormde geluid van de goedkope cassette. We kwamen de condities overeen voor de CD-release en het was de eerste stap, onze eerste samenwerking, die tot nu toe leidde tot twee CD?s meer en belangrijker, een dierbare vriendschap.

Farida en haar echtgenoot bleven in Nederland. Het feit dat hun kinderen Latif en Thuraya nog steeds in Irak waren, maakten hun ballingschap nog erger.
De zorgen om hun geliefden die ze hadden achter gelaten, de pijn van het gescheiden zijn, de moeilijkheden om je aan te passen aan een nieuw land - het moet bijna onverdraaglijk geweest zijn. Nu pas realiseer ik me hoe bewonderenswaardig ze op zichzelf hebben gepast gedurende deze moeilijke tijden. Elke keer dat ik bij hen op bezoek kwam, gaven ze me hun vriendschap en nog veel meer. Ze vertelden me alles over Irak, over hun leven als muzikanten, met al die tijd in gedachten wat er zou kunnen gebeuren als de dingen niet liepen zoals ze hoopten. Gelukkig konden Latif en Thuraya hun weg naar Nederland ook vinden na een tijdje. De hereniging betekende de start van een nieuwe millennium, waarin Farida overal ter wereld optrad, zingend in concertzalen en festivals van Libanon tot Amerika en van Nederland tot Marokko.

Het was niet de eerste keer dat de carrière van Farida ten einde kwam door de loop van de geschiedenis of dat haar artistieke leven overschaduwd werd door een persoonlijk verdriet. Ze was aangesteld als zangeres bij Munir Bashir's ensemble gedurende een jaar, maar toen ze haar eerste man leerde kennen, de vader van haar zoon Latif, besloot ze haar nog maar net gestarte zangcarrière te beëindigen. Kort nadat Latif werd geboren, brak de oorlog tussen Irak en Iran uit en Farida's echtgenoot, zoals zovele jonge Iraakse mannen, werd naar het front gestuurd waar hij de dood vond. Farida als weduwe achterlatend met haar jonge zoon om in haar eentje voor te zorgen.
Haar liefde voor het zingen was echter nooit gestorven en toen ze besloot om terug te keren naar haar eigen familie, geraakte haar leven in beter vaarwater. De steun van haar hele familie en in het bijzonder die haar vader, stimuleerde Farida om haar zangcarrière weer op te pakken. Vijf jaar nadat ze voor het laatst gezongen had met Munir Bashir's groep, besloot ze weer naar het conservatorium te gaan en ze tekende in voor een auditie. Haar oude leraar bleek nog steeds zijn blik te werpen op de lijst van nieuwe kandidaten en herkende meteen de naam van zijn oude studente. Zonder dat ze ook maar een noot hoefde te zingen, werd Farida toegelaten tot het instituut en pakte haar studie van maqam-zingen op, onder de bezielende begeleiding van de beroemde Hussein Al-Athamy en Sha'oubi Ibrahim.

Farida werd een nationale beroemdheid in 1985, gedurende de live uitzending van een concert op de Iraakse televisie. Ter gelegenheid van de jaarlijkse Dag van de Kunsten zong ze voor de eerste keer, maqam Orfa, wat later haar voortekening bleek. Aangespoord door Munir Bashir, werd maqam Orfa uitgevoerd door het Nationale Orkest van Irak - besttaande uit muzikanten die allen lesgaven op het conservatorium - met Farida als vocalist. Het optreden was een instant succes. De televisie studio's werden overspoeld met telefoontjes, iedereen wilde weten wie die zangers was en nog diezelfde nacht werd haar interpretatie van maqam Orfa verschillende keren uitgezonden. 's Nachts breidde de roem van Farida zich uit over het hele land. Haar bezielende en emotionele optreden werd zowel bejubeld door het grote publiek als de kenners.

Vanaf dat moment was Farida een nationale ster: terwijl ze haar studie aan het conservatorium vervolgde, verscheen ze in zalen in heel Irak en daarbuiten, optredende met Munir Bashir's ensemble en ook met haar eigen groep. In 1991 studeerde ze af aan de academie en het instituut eerde haar door haar te vragen een baan aan te nemen als lerares maqam-zingen. Het was de eerste keer in de geschiedenis dat een vrouw werd gevraagd voor deze prestigieuze positie. Ze verdeelde haar tijd tussen lesgeven, optreden en haar familie. In 1992 trouwde ze Mohammad Gomar, een violist en joze-speler, en de bandleider van haar huidige ensemble.

Die avond dat ik stilletjes aan het luisteren was naar Farida's stem die de warme zomer avond doorsneed, lijkt nu heel lang geleden, terwijl in werkelijkheid slechts een paar jaar zijn voorbij gegaan. Het leven van Farida is voor altijd veranderd. Haar eerste concerten in Nederland bleken zo succesvol dat Neil van der Linden, die haar zag optreden op het Babel festival in Bagdad en haar uitnodigde om naar Nederland te komen, besloot om meer concerten te organiseren. Farida bezocht Nederland voor de derde keer in 1997 en het was gedurende deze tour dat ik haar voor het eerst zag optreden, in Amsterdam. Het feit dat Farida en haar familie nu in Nederland wonen, kan een verdrietig resultaat lijken van de politieke onrust in haar thuisland. Een leven in ballingschap is zwaar en Farida's leven in Europa verbleekt bij haar voormalige sterrendom in Irak. Maar uiteindelijk is vrijheid belangrijker dan rijkdom en succes. Farida en Mohammad aarzelen niet om dit toe te geven en zien hun leven in Nederland als een nieuw begin. Haar nieuwe thuisland heeft Farida meer en meer nieuwe fans opgeleverd. Meer dan ooit, kunnen Iraakse maqams gehoord worden in concertzalen en festivals over heel Europa en als de geschiedenis een andere loop had genomen, was dit misschien nooit gebeurd. Misschien, voor een enkele keer, mogen we dankbaar zijn voor deze geschiedenis.

Farida Ali - the master of maqam.
One of the greatest living female voices on Earth with her new album. Joined by the Iraqi Maqam Ensemble under the leader ship of Mohammad Gomar.
Special participation on the CD by the famous Dutch double bass player Tony Overwater winner of the Boy Edgar Prize 2002 , the most prestigious prize in the Netherlands for Jazz and Improvised music.

Alles van Farida

Farida

Farida

Ishraqaat (luxury hardcover edition)

CD luxe hardcover
Leverbaar

Bestel € 20,00
Nu voor: € 15,00

Nieuws

BOS 13 april 2024 bij Weekwatchers, VRT2 8-10u

donderdag, 4 april 2024

Op zaterdag 6 en 13 april zet kunstenhuis Z33 in Hasselt de deuren open voor Ruben Van Gucht en zijn Weekwatchersgezelschap. Van daaruit overloopt hij tussen 8 en 10 de grote en kleine actualiteit van de week: welk nieuwsfeit(je) is de gast opgevallen of heeft die persoon verbaasd, ontroerd of wakke... Lees meer

Eenmalig laatste BITTERLIEF concert

dinsdag, 26 september 2023

Op 20 december 2023 nog eenmaal een BITTERLIEF concert met Tom Vanstiphout – gitaren, Marc Bonne – drums, Bart Van Caenegem – toetsen, Evert Verhees – bas. Het zal weer een wonderlijke avond worden met de muzikanten waarmee de cd BITTERLIEF is opgenomen. In het Kursaal &ndash... Lees meer

Stef in VOLLE ZALEN en bij Bert OP5

vrijdag, 3 maart 2023

Kort voor de release van het Bitterlief album zal er ook nog op 15 maart 2023 om 20u25 bij de AVROTROS in het programma Volle Zalen op NPO2 een tv portret te zien zijn over Stef Bos in het programma Volle Zalen. Hij geeft een mooi en uitgebreid beeld van zijn leven en werken in Kaapstad en Zuid-Afri... Lees meer
meer nieuws