TripAroundTheWorld

Over Ljiljana Buttler praat men met respect, zachtheid en tederheid. Weemoedig. Haar krachtige tederheid welt niet op uit haar hart, maar uit de diepte van haar hele zijn, uit haar ziel. En dit is waar haar stem naar toe stroomt, naar de ziel van de luisteraar. En dat was ook haar titel: 'the Mother of Gypsy Soul'.

BIOGRAFIE

Het is een lange weg die ze af moest leggen, het kleine meisje van twaalf dat in Bijeljina, het kleine stadje in het Noord-Oosten van Bosnië, elke avond in het café onder tafel vol bewondering naar het podium keek waar haar moeder zong. Elke noot, elk woord, elke stembuiging bewaarde ze in haar geheugen en in haar hart. Het repertoire kende uiteindelijk geen enkel geheim meer voor haar. En plotseling stond ze daar zelf, haar moeder was ziek geworden, maar de "show must go on", geld was onmisbaar, en dus nam zij, de twaalfjarige Ljiljana, haar plaats in. De aanvankelijke scepsis van de muzikanten verdween bij het horen van haar toen al fenomenale stem. Deze stem had meer, beseften ze. Zij had de gave luisteraar het gevoel te geven geraakt te worden door een absolute echtheid, waarin echo's uit het diepste van het bestaan weerklonken. Vanaf dat moment hield ze niet meer op met zingen, tot in de jaren ‘80.

Iedere avond trokken in de Skadarlija (buurt in Belgrado) de bands en de orkesten door de straten van de ene kafana naar de andere, waar elke muzieksoort gespeeld werd, van liefdeslied tot tophit, van evergreen tot schlager. Van de artiesten werd verwacht dat zij elk genre beheersten, maar overheersend bleef de kafanastijl, wortelend in de traditionele volksmuziek en soms verwordend tot  een aansprekend, maar karakterloos mengsel van gemakkelijke, oppervlakkige populaire hits uit het Westen met de sound en de beat van de traditionele muziek van Balkan. De Skadarlija was bezaaid met klanken, overal schetterden de trompetten, dweepten de violen, klaagden de accordeons en beukte de Balkanbeat. Alle zichzelf en de eigen portemonnee respecterende coryfeeën, zoals Toma Zdravkovi?, Vida Pavlovi?, Aca Trandafilovi?, Bora Spuži? Kvaka, Zvonko Bogdan, Predrag Gojkovi? Cune...  frequenteerden de podia van de wijk die kolkte van de in nieuwe vrijheid hervonden levenslust.

En natuurlijk zong daar Ljiljana. In de kafana's waar zij optrad bleef geen plaats onbezet, men kwam speciaal voor haar. Avond aan avond, nacht na nacht, juichten, lachten en huilden de overvolle kafana's met haar. De Skadarlija lag aan haar voeten. Zij had iets speciaals dat mensen niet bewust signaleerden, maar wel direct aanvoelden. Allereerst was er de mysterieuze diepte van haar stem, reikend tot in de  schemergebieden van het bestaan en daarnaast was er een andere, onbekende invloed merkbaar die de barokke, stereotype en oppervlakkig-virtueuze elementen van de Balkanfolk, terugdrong, ontmantelde: de invloed van de jazz, de blues. De  aanzet tot een nieuwe, ongekende sound, een mix van folk en blues. Dit was geen herhaling van de traditionele klanken, akkoorden en ritmes die slechts tot leven kwamen door het gevoel van herkenning. Dit was nieuw. Dit raakte de ziel. Het was niet alleen haar fascinerende stem, het was ook de nieuwe vorm die zij schiep, de nieuwe sound die zij liet ontstaan. De weg naar de kern van de Balkanmuziek was kronkelig geworden, was in de loop van de tijd overwoekerd door verstarde vormen en gedachteloze tradities. Ljiljana had, totaal onverwacht, een pad  gevonden dat linea recta leidde naar deze kern: het tragische levensgevoel. In Amerika was Billie Holiday in de vorige eeuw  nieuwe muzikale wegen ingeslagen - het directe, onopgesmukte, speelde ook daarbij een grote rol - en had de muziek van de negers een nieuwe dimensie gegeven. Ray Charles mixte Gospel met R&B en creëerde een nieuw genre. Wat zij hebben gedaan voor de Amerikaanse muziek, deed Ljiljana voor de muziek van de Balkan. En dat werd gevoeld. Niet door iedereen. De nieuwe rage van de zielloze turbofolk met zijn afstompende stampende discoritmen won terrein. Maar de boheme, de muzikaal begaafden, de voorhoede die openstond voor het nieuwe, zij begrepen, zij voelden, zij vereerden haar. Zo bereikten Ljiljana en haar muziek de cultstatus.

Toen, de jaren 80 vorderden, zweeg zij. Was verdwenen. Spoorloos. Ergens in Europa. Tot in 2002 vanuit het niets haar eerste in het Westen geproduceerde album 'The Mother of Gypsy Soul' verscheen.